Elementem wyróżniającym Żuławy, spośród innych regionów są domy podcieniowe. To jedne z ostatnich tak cennych zabytków w Delcie Wisły.
Domy podcieniowe posiadają drewnianą konstrukcję szkieletową, które wypełnione są dekoracyjną układanką z tzw. cegły „holenderki„. O wyjątkowości tych budowli świadczy podcień, czyli wysunięte piętro oparte na drewnianych filarach (4-9 kolumn). Uzyskane w ten sposób pomieszczenie początkowo pełniło funkcję magazynu, później przekształcano je w obszary mieszkalne. Domy podcieniowe ustawiane były podcieniami do drogi, niekiedy na całej długości wsi, tworzyły efektowną zabudowę rzędów słupów.
Ilość filarów w podcieniu uzależniona była od zamożności gospodarza. Początkowo w podcieniu jak i na całym poddaszu znajdowały się magazyny, w których przechowywano najczęściej worki ze zbożem transportowane przy pomocy żurawia przez właz w podłodze bezpośrednio z wozu.
Dom podcieniowy we wsi Przemysław, fot. pomorskie.travel
Chociaż podcień stosowano w domach żuławskich już prawdopodobnie w średniowieczu, najstarszy zachowany budynek pochodzi z początku wieku XVII. Ponieważ były one znane już w wiekach średnich błędem jest zakładanie, że zostały wymyślone przez osadników holenderskich – mennonitów.
Wzrost zamożności chłopów żuławskich widać także w architekturze domów podcieniowych. Początkowo dom posiadał podcień szczytowy zwrócony do drogi, kolejnym etapem było dobudowanie z jednej strony skrzydła, w końcu budynek miał centralnie położony podcień, a po obu jego stronach znajdowały się symetryczne położone części mieszkalne.
Wnętrza wszystkich domów były podobne. Składały się z wielkiej izby, pokoju letniego, czarnej i białej kuchni, sieni głównej oraz gospodarczej. Dodatkowe pomieszczenia jak sypialnia czy pomieszczenia gospodarcze uzależnione były od wielkości domu. Najczęściej wielka izba wytyczana była w południowej części budynku i przylegała ona bezpośrednio do czarnej kuchni, w której gotowano posiłki na otwartym palenisku.
Wnętrze domu podcieniowego w Żuławkach, fot. M.Opitz
Do kuchni czarnej przylegała biała, w której przygotowywano posiłki wymagające gotowania. Sień główna była częścią reprezentacyjną przed wejściem głównym, z niej przechodziło się do czarnej kuchni, wielkiej izby i pokoju letniego. Sień gospodarcza stanowiła granicę pomiędzy częścią mieszkalną i gospodarczą, w mniejszych domach oddzielała dom mieszkalny od budynków gospodarczych. Wnętrza domów zdobiły schody z ozdobną balustradą, dekorowane drzwi, efektowne piece kaflowe, ozdobne płytki ceramiczne- tzw. flizy i meble ścienne.
Na terenach żuławskich istniały także budynki nieposiadające podcienia oraz tak zwane zagrody holenderskie czyli domy, w których część mieszkalna była połączona z zabudowaniami gospodarczymi. Jednak to właśnie domy z podcieniami są charakterystyczną cechą zabudowy wsi żuławskich i tworzą niespotykany nigdzie indziej klimat tego regionu.
Dom podcieniowy we wsi Trutnowy, fot. pomorskie.travel
Odwiedź koniecznie:
