Sama nazwa Starigrod pojawiła się po raz pierwszy w 1198 roku w dokumencie księcia pomorskiego Grzymisława, który ziemię starogardzką przekazał joannitom. W latach 1308-1309 rycerze zakonu krzyżackiego przejęli Pomorze Gdańskie, w związku z czym do ziemi posiadanej przez Krzyżaków wcielono joannicki gród starogardzki wraz z okolicą. To właśnie zakon krzyżacki przyczynił się do gospodarczego rozkwitu grodu. W 1348 roku wielki mistrz zakonny Henryk IV Dusemer nadał Starogardowi prawa miejskie.
Centralnym punktem miasta jest przestronny rynek z usytuowanym pośrodku placu Ratuszem Staromiejskim. Przy rynku znajdują się dwa zabytkowe kościoły: gotycki pw. św. Mateusza z XIV wieku oraz kościół pw. św. Katarzyny z początku XIX wieku. W otaczających rynek księgarniach można nabyć mapy i turystyczne informatory. Stare miasto otoczone było średniowiecznym murem obronnym, z którego w dobrym stanie zachował się jego północno-zachodni i północno-wschodni odcinek. Narożniki murów oraz przepusty bram obwarowano basztami, z których do naszych czasów ocalały trzy.
Do najcenniejszych zabytków Starogardu należą:
Mury obronne:
Najlepiej zachowane są mury od strony północno-zachodniej. Osiągają wysokość do 5 m, przy szerokości muru sięgającej prawie 2 m. Do dnia dzisiejszego zachowały się trzy baszty narożne oraz charakterystyczny prostokątny układ ulic starówki z okalającymi miasto uliczkami ciągnącymi się po wewnętrznej stronie grodu wzdłuż murów. Obecnie baszty Gdańska i Szewska wchodzą w skład Muzeum Ziemi Kociewskiej i mieszczą zarówno stałe ekspozycje historyczno-etnograficzne, jak też są miejscem organizowania ciekawych wystaw. Z kolei baszta Młyńska (zwana również Tczewską) jest rekonstrukcją dawnych umocnień. Na kamiennych fundamentach osadzona została w pierwszej ćwierci XIV wieku. Dzięki prywatnemu właścicielowi odtworzona została szachulcowa konstrukcja jej górnej kondygnacji oraz nakrycie dachowe. Dzisiaj, wraz z odcinkiem narożnym murów obronnych, stanowi urokliwy fragment średniowiecznej panoramy miasta.
Rynek:
Rynek Starogardu stanowi najstarszy fragment miasta. Na lewym brzegu rzeki Wierzycy istniał w średniowieczu folwark i wieś należąca do Piotra Święcy. Odkąd w 1305 roku ten teren wykupili Krzyżacy, wkrótce przystąpili do wytyczenia obszaru pod zabudowę osady warownej. Pracami budowlanymi kierował Teodot z Florencji, któremu Starogard zawdzięcza ukształtowanie przestrzenne z regularną siecią ulic rozchodzących się od centralnie położonego rynku, którego kwadrat 107×107 m przewyższa rozmiarami Rynek Starego Miasta w Warszawie. Wskutek pożaru w 1772 roku starówka, niemal zupełnie drewniana, została doszczętnie zniszczona – dzisiejsza zabudowa starego miasta wokół rynku, wzniesiona na średniowiecznych fundamentach i piwnicach, pochodzi z XIX wieku. Pośrodku rynku znajduje się ratusz, w dwóch zaś jego narożnikach dwa kościoły: średniowieczny bazylikowy kościół farny pw. św. Mateusza oraz poewangelicki kościół św. Katarzyny, wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w.
Ratusz:
Dzisiejszy ratusz, o neogotyckim kształcie, zwieńczony żelazną chorągiewką z datą 1339 r., przypominającą datę nadania Starogardowi herbu (w 1348 r. gród otrzymał chełmińskie prawa miejskie), jest gmachem wzniesionym w XIX wieku, jako że pierwotny ratusz spłonął jeszcze z końcem średniowiecza, następny zaś został poważnie zniszczony podczas wojen szwedzkich. Niemniej jednak pozostały dawne fundamenty gotyckie. Budynek ratusza zdobi pamiątkowa tablica: „W tym ratuszu 17 sierpnia 1769 na apel konfederatów barskich zawiązano Konfederację Województwa Pomorskiego w obronie suwerenności Rzeczypospolitej i wiary katolickiej”. Obecnie w ratuszu mieści się Urząd Stanu Cywilnego oraz oddział Muzeum Ziemi Kociewskiej.
Kościół farny św. Mateusza
Bazylikowa bryła tej świątyni jest najokazalszym zabytkiem Starogardu, o bardzo ciekawej sylwecie gmachu, bez wątpienia godna polecenia każdemu pielgrzymowi i turyście również ze względu na cenne i unikatowe wnętrze, na które składają się m. in. gotycka kropielnica, okazały (42 m kw.) XV-wieczny fresk Sądu Ostatecznego, renesansowy nagrobek Jerzego Niemojewskiego, średniowieczne dzieła snycerki – figura św. Jakuba na rokokowym ołtarzu oraz słynny Chrystus Starogardzki (kopia; oryginał z ok. 1320 r. w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie).
Kościół św. Katarzyny
W północno-wschodnim narożniku starogardzkiego rynku usytuowany jest kościół św. Katarzyny z częściowo zachowanym autentycznym wystrojem wnętrza. Przebudowana w roku 1873 wieża kościoła jest najwyższym obiektem w starej części miasta i stanowi dobry punkt orientacyjny podczas wędrówek po Starogardzie.
Pałac Wiecherta
Tradycje młynarstwa w Starogardzie sięgają 1283 roku, kiedy to wzmiankuje się o istnieniu tutaj młyna wodnego. W 1871 roku nabył go Franciszek Wiechert, przekształcając w wielkie przedsiębiorstwo rodzinne. Położony przy kompleksie młynów eklektyczny pałacyk o wysmakowanych formach zdobniczych pochodzi z 1893 roku, kiedy to został przebudowany na cele reprezentacyjne rodu Wiechertów. Cały kompleks – własność prywatna w stadium konserwacji i rekonstrukcji – nie jest udostępniony do celów turystycznych.
Żródło: Wrota Pomorza
Foto: R.Baranowski, Dep. Turystyki, UMWP
