Wzniesiony z cegły na granitowych fundamentach był podpiwniczony, powstawał etapami w ciągu całego XIV w. i tworzył kwadrat o boku około 44 m. Dziedziniec zamkowy miał wymiary 12,80 na 16 m i z trzech stron, od południa, zachodu i północy posiadał dwukondygnacyjne krużganki służące jako korytarze. W trakcie budowy koncepcja architektoniczna uległa zmianie, dokładne daty rozpoczęcia i zakończenia wznoszenia zamku nie są dziś możliwe do określenia. Skrzydła zamku, z których jako pierwsze powstało wschodnie, następnie kolejno południowe, zachodnie i północne, miały po pięć-sześć kondygnacji i kryte były dwuspadowym dachem. Elewacja zewnętrzna posiadała ostrołukowe, różnej wielkości, blendy, okna i okienka strzelnicze. Nad biegnącym dookoła maswerkowym fryzem widoczne są okienka strzelnicze ganku obronnego. Znajduje się tu brama wjazdowa (zwana Zimną), umieszczona w bogato profilowanej niszy bramowej o dekoracyjnym układzie cegieł. W niszy zwieńczonej łukiem gotyckim widoczna jest prowadnica dawnej kraty obronnej.

Wchodząc na dziedziniec zamkowy, kierujemy się na taras widokowy, z którego można obserwować panoramę doliny Wisły. Stoją tu też dwie armaty z 1861 i 1863 r., zdobyte przez Prusy w wojnie z Francją w latach 1870-1871. W średniowieczu piwnice i przyziemie zamku mieściły m.in. kuchnię, spiżarnię, palenisko centralnego ogrzewania oraz pomieszczenia dla służby. Na pierwszym piętrze w skrzydle północnym mieścił się refektarz zimowy (jadalnia) z unikalnym sklepieniem palmowym, z promieniście odchodzącymi żebrami. Była tu też kaplica i mieszkanie proboszcza. W części zachodniej usytuowano sypialnię (dormitorium). W nieistniejącym dziś skrzydle wschodnim mieścił się szpitalik (infirmeria). W przyziemiu w latach 70. i 80. XX w. czynna była kawiarnia „Zamkowa”. Skrzydło południowe mieściło refektarz letni i salę posiedzeń (kapitularz). Większość pomieszczeń posiadała sklepienia gwiaździste. Celem podróży wielu turystów zafascynowanych zamkiem w Kwidzynie jest najdłuższe w europie średniowieczne Gdanisko, które pełniło funkcję wieży ustępowej (latryny).

Zamek był siedzibą kapituły biskupstwa pomezańskiego do 1525 r., kiedy to biskup Erhard von Queiss przeszedł na protestantyzm. Po biskupach ewangelickich, od II poł. XVI w. przez dwieście lat, rezydowali tu starostowie kwidzyńscy. Po 1772 r. zamek stał się siedzibą sądu, a jego wnętrza przebudowano na sale sądowe i więzienne. W 1798 r. władze pruskie nakazały wyburzyć skrzydła wschodnie i południowe. Ślady szwów i łuków sklepiennych zachowały się na ścianie wschodniej i południowej dziedzińca. Pozostała część zamku została poddana gruntownemu remontowi w latach 1855-1885. W pracach tych chodziło głównie o przywrócenie wyglądu średniowiecznego. Pod koniec XIX w. zamek przeznaczono na szkołę dla ociemniałych żołnierzy i szkołę zawodową. W czasach hitlerowskich istniała tu szkoła dowódców młodzieży nazistowskiej. Po wojnie uszkodzony i zdewastowany, dopiero w 1950 r. stał się siedzibą Muzeum Zamkowego.

Muzeum mieści się w gotyckim zamku kapituły pomezańskiej zbudowanym w I poł. XIV w. Zbiory Muzeum reprezentują kulturę materialną Dolnego Powiśla, obejmującego dawne powiaty: kwidzyński, sztumski i suski. Muzeum dopracowało się kilku bardzo ciekawych wystaw stałych, m.in.: – narzędzia kar i tortur (XVI-XVIII w.), rzemiosło artystyczne z Warmii i Pomorza (XVXX w.), rzeźba barokowa z terenu Pomorza, kultura ludowa Dolnego Powiśla oraz przyroda Polski północnej (w roku 2006 otrzymała nową formę prezentacji). Nadto organizowane są corocznie wystawy czasowe zróżnicowane tematycznie, a związane z przyrodą, historią, twórczością artystyczną i ludową oraz kulturą Dolnego Powiśla, Pomorza, Warmii i Mazur.

Autor: LOT LIWA

Foto: Agnieszka Śmietańska