„Jest jedyną Kalwarią w diecezji Pelplińskiej. Powstała z inicjatywy miejscowego proboszcza – księdza Szydzika. Zamysł założenia Kalwarii narodził się najprawdopodobniej około roku 1905, choć pierwsze starania o pozwolenie na budowę datowane są dopiero na rok 1915. Grunty pod kalwarię uzyskane zostały od miejscowego gospodarza – pana Durajewskiego. Dzięki przemyślnemu, prusko-patriotycznemu listowi, ksiądz Szydzik bardzo szybko uzyskał od władz świeckich pozwolenie na budowę Kalwarii.

Było to szczególnie dziwne ze względu na toczącą się wówczas wojnę oraz regres w budownictwie. Kalwaria powstała dzięki środkom własnym parafii oraz licznym ofiarom i darowiznom.

Ze względu na brak miejscowych wykonawców generalnym projektantem został monachijski architekt Theodor Mayr. Kalwarię wybudowano w latach 1915-1927. Od roku 1924 pracę prowadził kolejny wielewski proboszcz, kapelan armii Hallera, ksiądz Wrycza. Pierwszą wybudowaną kaplicą był „Ogrójec”, który poświęcony został 19 sierpnia 1915 roku.

Motywem budowy Kalwarii był kult matki Bożej Pocieszenia z czasem ubogacony motywem patriotycznym (upamiętnienienie ofiar I wojny światowej). Inicjatorem i budowniczym Kalwarii był proboszcz ks. Józef Szydzik. Od października 1924 budowę kontynuował ks. płk Józef Wrycza, z jego inicjatywy powstały figury wolnostojące i ambona w kształcie łodzi z żaglem.

Ziemię pod sanktuarium ofiarowali gospodarze Białej Góry – Anna i Michał Durajewscy, pochowani na terenie Kalwarii. W skład Kalwarii wchodzą 23 obiekty: 14 kaplic, 6 kompozycji rzeźbiarskich, święte schody, ambona, pustelnia. Pod względem wielkości i formy kaplice są bardzo zróżnicowane i nawiązują do nurtu architektury modernistycznej. Od 1962 roku Kalwaria Wielewska wpisana jest do rejestru zabytków.”

Stacje Kalwaryjskiej Drogi

• KAPLICA OGRÓJCA – „Zbudowana w 1915r. na terenie cmentarza przykościelnego. W absydzie znajduje się neobarokowy ołtarz z rzeźbą Chrystusa wykonaną… przez Oskara Mayera z Monachium.”
• KAPLICA SERCA PANA JEZUSA – Powstała „w latach 1915-1916 na wschodnim brzegu jeziora Wielewskiego. W jej wnętrzu znajduje się drewniana rzeźba wykonana przez Oskara Meyera. Kaplica ma dwa witraże wykonane wg projektu Theodora Baierla z Monachium.”
• KAPLICA SERCA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY – KRÓLOWEJ POKOJU – Wzniesiona w 1919 roku. „W ołtarzu umieszczony jest obraz Michaela Schmitta z Monachium przedstawiający Matkę Bożą… i Św. Izydora Oracza, patrona rolników. Tu, w czasie odpustu na Kalwarii, w maju i sierpniu, śpiewane są… suplikacje.”
• KAPLICA NAD CEDRONEM – Zbudowana w latach 1916-1917. „Cedronem nazywano potok łączący Jezioro Ciepłe z jeziorem Wielewskim. Kaplica ma kształt łuku triumfalnego z balustradami po obu stronach, zdobionymi rzeźbionymi symbolami czterech Ewangelistów:
  • anioł – symbol Św. Mateusza
  • lew – symbol Św. Marka
  • wół – symbol Św. Łukasza
  • orzeł -symbol Św. Jana

Rzeźby wykonał Otto Kopp z Monachium.”

• DOM ANNASZA – Kaplica powstała „w 1916 roku nad jeziorem Ciepłym u podnóża Białej Góry, obok Świętych Schodów.” Wewną…trz kapliczki umieszczony jest obraz olejny na płótnie wykonany przez Leona Drapiewskiego.
• ŚWIĘTE SCHODY – Pierwotnie zbudowane z „cegły i drewna (1916r.), z czasem uległy zniszczeniu.” Obecne pochodzą… z 1934 roku i zbudowane są… z kamienia i betonu. Święte schody liczą 53 stopnie, tyle, ile „Zdrowaś Maryjo” w różańcu. Pątnicy przybywający na Kalwarię często na Świętych Schodach odmawiają różaniec – co stopień to „Zdrowaś…”.
• DOM KAJFASZA – „Położony powyżej Świętych Schodów, zbudowany na planie ośmioboku w 1916 roku. Na jego szczycie umieszczono potrójny krzyż zwany lotaryńskim. Wewnątrz znajduje się drewniana rzeźba przedstawiająca Pana Jezusa w piwnicy, w naturalnych wymiarach. Jest to dzieło Józefa Franciszka Hubera z Monachium.”
• KAPLICA BICZOWANIA Wzniesiona w roku 1923, „po lewej stronie schodów prowadzących do Pałacu Piłata. Jest to przezroczowa konstrukcja na rzucie trójkąta równobocznego. We wnętrzu monumentalna rzeźba w sztucznym kamieniu przedstawiająca Chrystusa przykutego do słupa.”
• PAŁAC PIŁATA – Stacja I Drogi Krzyżowej – Jezus skazany na śmierć. Jedna z większych kaplic, „zbudowana w 1922r. Założona na rzucie kwadratu z kruchtą… od frontu i arkadowym dziedzińcem od południa.” Nad kruchtą… znajduje się taras z rzeźbą … Piłata wskazującego na Chrystusa.
• RZEŹBA – Stacja II – Jezus bierze krzyż na Swoje ramiona. Wykonana w 1927 roku przez Ignacego Zelka.
• RZEŹBA – Stacja III – Jezus po raz pierwszy upada pod krzyżem. Wykonana w 1927 roku przez Ignacego Zelka.
• RZEŹBA – Stacja IV – Jezus spotyka Matkę Swoją. Wykonana przez Wojciecha Durka.
• RZEŹBA – Stacja V – Szymon z Cyreny pomaga nieść krzyż Jezusowi. Autorem rzeźby jest również Wojciech Durek.
• KAPLICA ŚW. WERONIKI – Stacja VI – Weronika ociera twarz Panu Jezusowi. Kaplica ta stoi na najwyższym wzniesieniu Kalwarii, powstała w 1916r. Zbudowana na planie ośmioboku, z niewielką… absydą…, kruchtami poprzedzonymi schodkami. Wewnątrz znajduje się drewniana rzeźba autorstwa Józefa Franciszka Hubera z Monahium.
• KAPLICA DRUGIEGO UPADKU – Stacja VII – Jezus po raz drugi upada pod krzyżem. „Zbudowana w 1917 roku na planie krzyża łacińskiego, z prezbiterium od strony południowej i kruchtą… z podcieniem w części północnej. Wewnątrz kaplicy znajduje się ołtarz z polichromowaną… rzeźbą Chrystusa upadają…cego pod krzyżem.” Obok kaplicy spoczywa ofiarodawca drewna na dach. Kaplica ta nazywana jest „Bruską”, ponieważ parafia Brusy złożyła znaczniejszą… ofiarę na jej budowę.
• KAPLICA PŁACZĄCYCH NIEWIAST – Stacja VIII – Jezus spotyka płaczące niewiasty. Powstała „w 1924r. na planie kwadratu, z wejściami z trzech stron.” Wewnątrz płaskorzeźba w sztucznym kamieniu, przedstawiająca Chrystusa. Dzieło Wojciecha Durka.
• KAPLICA TRZECIEGO UPADKU – Stacja IX – Jezus upada po raz trzeci. Położona w dolinie, zbudowana „w latach 1923-1924, na planie krzyża greckiego z trzema kruchtami i absydą.”
• RZEŹBA – Stacja X – Pan Jezus z szat obnażony. Stacja w formie kapliczki „z odlaną w betonie płaskorzeźbą” … autorstwa Wojciecha Durka.
• RZEŹBA – Stacja XI – Pan Jezus do krzyża przybity. „Rzeźba z betonu wykonana przez Ignacego Zelka w 1925r., prawdopodobnie wg projektu Ottona Koppa.”
• KAPLICA UKRZYŻOWANIA – Stacja XII – Pan Jezus na krzyżu umiera. Kaplica zwana kościółkiem, powstała w 1916 roku. Jest to najokazalszy i najpiękniejszy obiekt Kalwarii. Wzniesiona „na planie podkowy, z centralnie usytuowaną… kaplicą na planie koła o średnicy10 m. Dwa skrzydła krużganków mają długość 20,5 m. Kaplica posiada prostokątną kruchtę. Przykrywa ją dach kopułowy z wysoką latarnią. Wewnątrz kaplicy znajduje się drewniany ołtarz i polichromowane rzeźby.” Warte uwagi są także „najciekawsze na Kalwarii witraże wykonane w 1916 r. przez Hansa Bockhorniego z Monachium wg projektu Theodora Baierla.”
• KAPLICA GROBU PANA JEZUSA – Stacja XIII i XIV. Położona u podnóża Białej Góry, zbudowana w 1922r. Wzniesiona na planie krzyża łacińskiego, z absydą od strony zachodniej.” Wnętrze kaplicy jest trzypoziomowe: „część górna przedstawia zdjęcie z krzyża , część dolna stanowi Grób Pański, środek zaś balustrada.”
• AMBONA – Wykonana w 1946 roku przez Teodora Plińskiego z Wiela. Ambona jest w formie łodzi z rozłożonym żaglem.
• PUSTELNIA – Zbudowana jako dom dla stróża Kalwarii w latach 1919-1920″

Źródło: ks. E. Filipski, Sanktuarium kalwaryjskie w Wielu, „Bernardynium” Pelplin 2000;

http://www.kalwariawielewska.pl/informacje_pielgrzymi

Autor opracowania: Mudlaw Agnieszka