Nazwa Grodzisko pojawiła się dopiero po II wojnie światowej, wcześniej to miejsce nosiło Górę Gradową. O początkach historii terenu Grodziska nie wiadomo wiele. Pierwsze wzmianki na piśmie pochodzą z XIV wieku, kiedy teren ten znajdował się pod kontrolą Zakonu Krzyżackiego. Były w tym miejscu krzyżackie ogrody oraz szpitalik dla zakaźnie chorych z kaplicą, która zmieniła się później w kościół Bożego Ciała. W 1454 roku po powrocie Gdańska do Polski teren Grodziska przeszedł pod kontrolę miasta. Nie ma jednak żadnych dowodów na jakiekolwiek działania w tym terenie przez gdańszczan do końca XVI wieku. Toczona w tym czasie wojna miasta z królem Stefanem Batorym zwróciła uwagę Rady Miejskiej, jakie zagrożenie niesie za sobą brak zabezpieczeń ma wzgórzach w pobliżu miasta. Wstępne plany powstały już na początku XVII jednak brak funduszy spowodował ich odsunięcie o ponad pół wieku. W 1655 roku z powodu narastające konfliktu między Polską a Szwecją zdecydowano się przeprowadzić prace służące tym zabezpieczeniom. Tym sposobem na terenie Grodziska powstały bastiony Jerozolimski i Kurkowy, które razem z umocnieniami Biskupiej Górki i Starego Miasta miały bronić miasto od strony północy i zachodu. Fortyfikacje nie zostały sprawdzone, ponieważ król Szwecji nie zdecydował się na zaatakowanie miasta, zadowalając się tylko blokadą. Po zakończeniu wojny 1660 roku wznowiono prace nad umocnieniami. W tym czasie powstał Niski Bastion Kurkowy, Bastion Neubauer oraz fosa. Na przedpolu wzniesiono wały i półbastiony w kierunku Biskupiej Górki. Pod koniec XVII wieku Grodzisko zostało połączone wałami z sąsiadującymi bastionami Starego Miasta. Fortyfikacje sprawdziły się doskonale w trakcie wojny z wojskami prusko-saskimi na początku XVIII wieku. Chociaż miasto musiało skapitulować, fortyfikacje Grodziska nie zostały zdobyte.

Po II Rozbiorze Polski w 1793 roku Gdańsk dostał się pod panowanie pruskie i stał się prowincjonalnym miastem, a fortyfikacje przeszły pod kontrolę administracji pruskiej. Sprawiło to, że Grodzisko zostało zaniedbane i nie było odnawiane przez dłuższy czas. Dopiero zbliżająca się armia francuska na początku XIX wieku sprawiła szybkie odnawianie fortyfikacji gdańskich. Choć samo Grodzisko było ostrzeliwane, walki toczyły się raczej na jego przedpolach. Po wkroczeniu wojsk francusko-polskich do Gdańsku, przybyły kilka dni później Napoleon Bonaparte odwiedził fortyfikacje gdańskie w tym Grodzisko i doceniając jego funkcję i walory zarządził wprowadzenie kilku zmian. Według jego wskazówek zbudowano tzw. Lunetę Senarmonta (szaniec ziemny wysunięty z stronę północną) oraz Reditę Napoleońską, największą budowlę ceglaną Grodziska. Z powodu klęski Napoleona robót nie ukończono. Gdańsk został znowu oblężony tylko tym razem przez wojska rosyjsko-pruskie. Samo Grodzisko nie było w centrum walk, które podobnie jak wcześniej toczyły się na przedpolach. Po trwającym rok oblężeniu, miasto skapitulowało i ponowienie dostało się pod panowanie pruskie.

Fortyfikacje Grodziska poza niewielkimi zmianami pozostawały niezmienne. Dopiero w połowie XIX wieku przystąpiono do prac mających na celu zmodernizowanie fortyfikacji Gdańska. Rozebrano część nieprzydatnych fortyfikacji, zmodernizowano istniejące już elementy obrony miasta. Części Grodziska połączono podziemnymi przejściami, zbudowano miejsca do produkcji prochu oraz koszary. Dookoła Grodziska także zachodziły zmiany: przeprowadzono linię kolejową, zlikwidowano fosę i wały, pojawiły się cmentarze, zbudowano gmachy użytku publicznego. W 1910 roku na Grodzisku wybudowano radiostację. Status Wolnego Miasta Gdańska od 1920 roku sprawił rozbiórkę umocnień ziemnych oraz niektórych budynków wojskowych, inne dostosowano do potrzeb miejskich. Podczas II wojny światowej niektóre budowle obronne Grodziska zostały zmienione na schrony dla ludności cywilnej. Po wojnie część budynków pozostałych na terenie Grodziska zajęło MO. Reszta pozostawiona bez opieki i renowacji niszczała. Do zniszczeń dodatkowo dołożyła się rozbudowa ulic sąsiadujących z Grodziskiem. Dopiero w latach 90 XX wieku na terenie dawnych fortyfikacji powstał Park Kultury i Wypoczynku „Grodzisko”, a od 2002 Park Kulturowy Fortyfikacji Miejskich „Twierdza Gdańsk”, który w roku 2013 oficjalnie zmienił nazwę na Centrum Hewelianum. Na terenie Góry Gradowej w 2000 roku postawiono Krzyż Milenijny.

Powstanie Centrum Hewelianum

„Program Hewelianum” zakładał stworzenie na całym terenie Fortu Góry Gradowej (zwanego dawniej Grodziskiem) nowoczesnego centrum edukacyjno-rekreacyjnego. Realizacja tej idei sprawiła, że w Gdańsku pojawiło się wyjątkowe w skali Europy miejsce, gdzie nowoczesne i interaktywne wystawy centrum nauki zlokalizowane zostały w zabytkowych obiektach dawnego fortu. Od 2014 roku w Centrum Hewelianum można zwiedzać siedem interaktywnych i multimedialnych wystaw. W planach rozwoju Centrum Hewelianum na najbliższe lata jest między innymi utworzenie planetarium.

Foto: M. Bieliński – Dep. Turystyki UMWP