Jak mama mówi do dziecka chodźkaj, idźkaj, to właśnie posługuje się wyrazem gwarowym, choć prawdopodobnie nie jest tego świadoma. Chociaż wydaje się, że gwara kociewska zanika, ale może pod wpływem „mody na regionalizm” doczeka się swojego renesansu.

Gwary kociewskie zaliczamy do dialektu wielkopolskiego, choć ma bardzo wyraźne związki z dialektem mazowieckim. Na gwary kociewskie wpływały także gwary przejściowe, bliskie gwarom chełmińsko-dobrzyńskim, kujawskim i malborskim. Zresztą gwary kociewskie wraz z malborskimi uważa się za najmłodsze i najbardziej nowatorskie dialekty kontynentalne Pomorza Gdańskiego, czyli dialekty typowo polskie.

Charakterystyczny dla gwar kociewskich jest brak mazurzenia, a pochylonego (co zbliża gwary kociewskie do języka ogólnopolskiego), dźwięczne w po spółgłoskach bezdźwięcznych, uproszczenie odmian wyrazów (końcówka -óm w 1. os. lp. czasu przeszłego, np. byłóm = byłem;, formy 3. os. l. mn. czasu przeszłego na -eli, np. speli = spali; w czasie teraźniejszym usuwane są oboczności e:o, r:rz, np. ja bierze, nie ja biorę). W gwarach kociewskich można znaleźć wiele germanizmów, np. bana – pociąg, munia – pysk krowy

Przykładowe słownictwo kociewskie:

bajzel – bałagan

balija – wanna

cédel – pokwitowanie, kwit

czuć – słyszeć

dekel – pokrywa na garnek

filować – podglądać, śledzić

gardyna – zasłona

glómza – twaróg

halać – przynosić

kamlot – duży kamień

karadeja – byle jaki pojazd, złej jakości

kaszorek – sitko do wyławiania ryb

klafty – plotki

listowy – listonosz

lorbas – duży, wyrośnięty chłopak

łajza – nieudacznik

mantel – płaszcz

mądrować -wymądrzać się

néki – fochy

obuć się – ubrać się

rajby – randka,

rojber – łobuz

rónkel – burak

ruchanki – placki drożdżowe

szachtelek – pudełko

szlajać – włóczyć się

topek – nocnik

wandry – włóczęga

zelga – odwilż

zylc – galareta

Dzięki pracy specjalistów udało się zebrać słownictwo kociewskie. W tym miejscu należy wspomnieć o trzytomowym słowniku Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej autorstwa księdza Bernarda Sychty oraz o pracach prof. Marii Pająkowskiej – Kensik m.in. o Małym słowniku kociewskim.