Siostry Norbertanki z zakonu w Żukowie, rozpoczęły w XVIII i XIX wieku naukę haftu. Lekcje pobierały przede wszystkim młode panny pochodzące z rodzin szlacheckich, mieszczańskich oraz bogatego chłopstwa. Pierwsze hafty były jednobarwne, wykonywane złotą lub srebrną nicią ozdabiały motywami roślinnymi czepce. Najęściej odwzorowywano tulipany, owoce granatu. lilie oraz margaretki. W wieku XIX zanikło hafciarstwo czepcowe, a roślinne motywy zostały przeniesione na wielobarwne hafty kaszubskie, które rozwinęło się dopiero na początku XX w.

Jednen z pierwszych ośrodków haftu kaszubskiego znajdował się we Wdzydzach Kiszewskich, gdzie w 1906 r. Państwo Gulgowscy zorganizowali pierwszy kurs hafciarski.

Wszystkie barwy i kształty występujące w hafcie kaszubskim są ze sobą precyzyjnie dobrane. Siedem kolorów wykorzystywanych podczas haftowania posiada swoją symbolikę i odpowiednią wartość dla każdego Kaszuba. Żółty oznacza piękne słońce, pola porośnięte zbożem, a także piasek z nadmorskich plaż i bursztyn. Zielony to przede wszystkim łąki i lasy, czarny żyzne gleby, zaś trzy odcienie niebieskiego to morze, jeziora i rzeki, a także piękne przejrzyste niebo rozciągające się nad Kaszubami. W hafcie występuje również kolor czerwony oznaczający krew przelaną w obronie ojczyzny.

{kolaz:67}

Szkoła wdzydzka wyróżnia się bogatym wzornictem umieszczonym głównie w środkowej części mareriału. W dużych i bogatych kompozycjach dominują barwy niebieskie, czerwona, zielona oraz czarna i żółta, uzupełnienie stanowią kolory pastelowe, łącznie używanych jest około 17 kolorów. O urodzie wdzydzkich haftów decyduje też, wyczucie barw i umiejętność właściwego zestawiania kolorów przez hafciarkę, którego najlepszym przykładem są przedstawione prace Władysławy Wiśniewskiej w galerii wzorów szkoły wdzydzkiej haftu kaszubskiego.

W szkole haftu żukowskiego skrupulatnie przestrzegane są zasady kolorystyczne poszczególnych elementów, wykorzystuje się jedynie 7 barw podstawowych. Istnieje swoisty kanon kolorów, który określa dokładnie jakim kolorem muszą być haftowane poszczególne ornamenty. Najczęstszym elementem pojawiającym się na serwetach jest róża oraz tulipan występujący w kilkunastu kształtach, a także goździk, bratek, motylek, owoc granatu i serce. Szkoła żukowska wykorzystuje jedynie siedem kolorów,w których przeważa błekit. Wielkość haftu dostosowana jest do wielkości płutna, kolory nie są ostre, często wystepują cieniowania, a oszczędne wzory nawiązują do haftów klasztornych. Szkoła żukowska rozprzestrzeniła się na terenie prawie całego powiatu katruskiego oraz w samych Kartuzach.

Szkoła, która uformowała się w okresie międzywojennym jest szkoła pucka. Technika pucka nawiązuje do haftów klasztornych z Żarnowca. Kolory wykorzystywane w hafsie, oprócz żółtego i niebieskiego są przygaszone, przyciemniona zieleń odpowiada barwie morza, zaś niebieski posiada wszystkie możliwe odcienie. Do haftu puckiego wprowadzone zostały motywy morskie np. mikołajek nadmorski, fale czy sieci rybackie.

Kolejną, najmłodszą szkołą, która wytworzyła się po II wojnie światowej z inicjatywy Franciszki Majkowskiej jest szkoła wejherowska. Powiela ona zasady szkoły wdzydzkiej jednak wzbogacona jest nowymi motywami roślinnymi: chryzantema, aster, dalia, bez i groszek. Jest to haft bardzo kolorowy, wyrazisty z dużymi kompozycjami centralnymi. W kolorystyce wejherowskiej czerwień powinna być bardzo intensywna, a słoneczny żółty został zastąpiony odcieniem cytrynowym. W szkole tej zdecydowanie dominują barwy żółte i czerwone.

W latach 60. XX w. w okolicach Tucholi powstała szkoła borowiacka, popularna na terenie Borów Tucholskich. Haft borowiacki wzorował się na szkole wszydzkiej, posiada identyczne elementy, jednak różni się od niej kolorem, a takżep osiada bogatszą ornamentykę. Szkoła borowiacka, której prekursorką była Honorata Bloch używała ujednoliconą gamę barw, w szczególności żóltej, pomarańczowej oraz ciemnobeżowej. Najczęściej stosowane motywy to: rozeta, serce, tulipan, słonecznik, pąk oraz chaber.

Również w Słupsku, Bytowie oraz na Kociewiu tworzyły się ośrodki hafciarskie. Każda ze szkół miała odmienną kolorystykę, a poprzez ornamenty używane w danym nurcie można było rozpoznać poszczególne szkoły.

Obecnie niemal w każdym sklepie z pamiątkami można zaopatrzyć się w tradycyjne serwety bądź obrusy z charakterystycznym haftem kaszubskim. Nie tylko tradycyjne pamiatki, ale także współczesna moda wykorzystuje wzornictwo regionalne w swoich projektach. Obecnie haft kaszubski psotkać można na bluzach, koszulkach, poduszkach czy torebkach. Odwiedzając Kaszuby napewno każdy znajdzie coś dla siebie…