Dookoła prezbiterium biegnie ganek obronny o wysokości 3,75 m, wzmocniony od szczytu czterema przyporami (wspornikami). Mury mają grubość 1,25 m. Pochowany został tu w 1330 r., zamordowany w Malborku, wielki mistrz Zakonu Werner von Orseln. Po 1343 r. rozebrano poprzedni kościół i rozpoczęto budowę nawy głównej, która połączyła prezbiterium ze ścianą wschodnią zamku. Patronami katedry są Najświętsza Maria Panna i św. Jan Ewangelista. Całkowita długość katedry i prezbiterium wynosi 86,20 m, a szerokość 25 m. Katedra właściwa ma formę trzynawowej, pięcioprzęsłowej pseudobazyliki o długości 62,15 do 63,60 m. Różnica długości ścian katedry wynika z kolejności budowy poszczególnych elementów kompleksu katedralno-zamkowego. Dowodzi to, że zamek został zbudowany pierwszy, a dopiero dobudowywano katedrę zaczynając od prezbiterium. Budową korpusu katedry kierował włoski budowniczy, Eupertuss. Katedra ukończona została po 1360 r., a ostatnim etapem zakończonej około 1385 r. budowy było wykonanie ganku obronnego na całej długości murów świątyni.

Charakter obronny katedry podkreśla ganek strzelniczy pokryty wspólnym dla całej budowli dachem oraz dwie wieże obronne, łączące prezbiterium z nawami katedry. Okna wąskie, ostrołukowe, z witrażami. Dach dwuspadowy, stromy, kryty czerwoną dachówką. Całość budowli wzmacniają potężne przypory rozdzielające okna. Do wnętrza katedry prowadzą trzy wejścia. Znajdujemy się przy wejściu północnym. Do wejścia w ścianie północnej prowadzą schodki, a nad drzwiami w 1946 r. umieszczono tablicę upamiętniającą przejęcie świątyni w ręce polskie.

Przechodzimy kilkanaście metrów i zatrzymujemy się przed kaplicą grobową generała majora Ottona Friedricha von Groeben, zbudowaną w początku XVIII w. Generał był starostą kwidzyńskim i prabuckim, właścicielem majątku w Nowej Wiosce, a wsławił się w walkach z Turkami i założeniem pierwszej kolonii brandenburskiej w Afryce Zachodniej. Na kaplicy rzeźby przedstawiające dwie leżące osoby (to generał ze swoją trzecią żoną) i dwie klęczące (dwie pierwsze żony generała). Tuż obok kaplicy postawiono obelisk poświęcony papieżowi – Janowi Pawłowi II. Wejście od wschodu – przez prezbiterium, „udekorowane” jest kamiennymi kulami armatnimi, z których swego czasu ostrzeliwano Kwidzyn.

W południowej ścianie prezbiterium znajduje się kaplica błogosławionej Doroty z Mątowów. Dorota, córka Agaty i Wilhelma Swarcze urodziła się 25 stycznia 1347 roku we wsi Mątowy Wielkie, koło Malborka i była najmłodszym z dziewięciorga dzieci. W 1363 r. wydana została za dwadzieścia lat starszego Wojciecha, pochodzącego z tej samej wsi. Mąż Doroty był płatnerzem i zamieszkali w Gdańsku przy ulicy Długiej. Z tego związku urodziło się dziewięcioro dzieci, a Dorota często zajmowała się nie tylko domem, ale i zakładem (w czasie nieobecności męża). Już na początku małżeństwa miała „wizje” i poprzez pracę, modlitwę i umartwianie jednoczyła się z Bogiem. W wyniku epidemii i zarazy przeżyły tylko dwie córki, a małżonkowie w połowie lat 80. XIV w. odbyli kilka pielgrzymek. W 1390 roku umiera mąż Doroty, a ona odbywa pielgrzymkę do Rzymu. Do Kwidzyna przybywa w 1391 r., a kierownictwo duchowe nad nią przyjął prepozyt Pomezańskiej Kapituły Katedralnej ksiądz Jan z Kwidzyna, który również został jej spowiednikiem. Dorota zwróciła się do spowiednika, by pozwolił jej zamurować się w celi przy katedrze kwidzyńskiej. Otrzymawszy specjalne pozwolenie, 2 maja 1393 roku, po nabożeństwie odprawionym przez biskupa Jana, Dorotę odprowadzono do nowo wybudowanej celi. Umarła po 14 miesiącach przebywania w celi, 25 czerwca 1394 r. Do grobu jej zaczęły przybywać liczne pielgrzymki, a papież Bonifacy IX wydał 18 marca 1404 roku bullę rozpoczynającą proces beatyfikacyjny. 9 stycznia 1976 roku został wydany Dekret Aprobujący Kult Publiczny Doroty, wdowy i rekuzy, nazywanej „Błogosławioną” lub „Świętą”.

W latach 2005-2007 w podziemiach katedry prowadzono prace wykopaliskowe, w wyniku których znaleziono jedyne na świecie groby trzech wielkich mistrzów krzyżackich Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie; Wernera von Orseln, Ludolfa König von Wattzau, oraz Henryka von Plauen. Grób Doroty nadal jest poszukiwany. Wejście główne znajduje się po stronie południowej, a wykonane zostało w 1586 r. z wapienia gotlandzkiego. Nad kryptą umieszczona jest unikatowa, pozłacana mozaika z 1380 r., odnowiona w 1902 r., o wymiarach 1,90 x 2,15 m. Przedstawia św. Jana Ewangelistę na tle rzymskiej Porta Latina, przed którą dokonało się jego męczeństwo i klęczącego z lewej strony biskupa w szatach liturgicznych. Biskupem tym jest Jan I Mnich, który dokończył budowę katedry i ufundował mozaikę.

Wieża znajdująca się części zachodniej katedry była wspólna dla zamku kapitulnego i kościoła. Budowla ta wzniesiona została na wysokość 56,50 m i była typową budowlą obronną. Rozciąga się z niej wspaniały widok na miasto i dolinę Wisły. Służyła również za dzwonnicę. Podstawa jej ma w kształt prostokąta o wymiarach 15 na 10 m, a grubość murów osiąga 3 m. Z wieży widoczne są dwie inne wieże: w Nowem i w Gniewie.

Pod neogotyckim chórem muzycznym zauważyć można dwa późnobarokowe konfesjonały z drewna. Zauważyć także możemy także liczne płaskorzeźby przedstawiające biblijne postacie i sceny. Pod chórem widzimy dwa spiżowe dzwony z inskrypcjami: większy z 1584 r., odlany przez Hermana Benningka z Gdańska i mniejszy nieznanego autora z 1512 r. Na filarze znajduje się barokowa tablica epitafijna brygadiera Tomasza Frasera datowana na 1715 rok. Druga tablica, jego małżonki, Anny Fraser, znajduje się na następnym filarze. Spotkamy jeszcze kilka tablic trumiennych z I poł. XVIII w. Znajdują się tu też współczesne tablice pamiątkowe z kilkunastu ostatnich lat.

Autor: LOT Liwa

Foto:Agnieszka Śmietańska